Nietigheid en ‘meest gunstige interpretatie’: de remedies bij onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie
- Author
- Simon Geiregat (UGent)
- Organization
- Abstract
- Onrechtmatige bedingen in overeenkomsten met consumenten zijn nietig. Bij twijfel over een onduidelijk beding, prevaleert de interpretatie die het meest gunstig is voor de consument. Deze individuele ‘remedies’ voor consumenten lijken op het eerste zicht erg eenvoudig, maar het tegendeel is waar. Door hun Europese oorsprong moet immers rekening worden gehouden met de wildgroei aan rechtspraak van het Hof van Justitie. Deze bijdrage probeert de fragmentarisch beslechte vraagstukken over de remedies systematisch weer te geven en te becommentariëren. Bovenal moet worden vastgesteld dat onze klassieke nietigheid niet is aangepast om de nagestreefde maatschappelijk-preventieve doelstellingen uit het leerstuk na te streven. -- Het leerstuk van de onrechtmatige (of oneerlijke) bedingen bevat twee curatieve remedies waarop een consument zich individueel kan beroepen om zich van een onrechtmatig beding in een overeenkomst met een onderneming te ontdoen. Het betreft enerzijds de individuele, gerechtelijke sanctie sensu stricto (onze nietigheid). Anderzijds is er de regel die voorschrijft dat bij twijfel over de betekenis van een beding in een consumentenovereenkomst, de voor de consument meest gunstige interpretatie moet worden gevolgd. De introductie van de individuele, gerechtelijke sanctie heeft een zeer grote impact gehad op de Belgische rechtsorde. Hoewel de omzettingsbepalingen gewagen van de nietigheid, lijkt nu gemeenzaam te worden aanvaard dat de communautaire sanctie zich niet laat indelen in de klassieke, nationale hokjes. Dit volgt uit de grote hoeveelheid rechtspraak van het Hof van Justitie. Dat omschrijft die sanctie met steeds toenemende precisie. Het Hof lijkt de sanctie met name een zeker functioneel, maatschappelijk ontradingseffect toe te meten. Daarbij lijkt het uit te gaan van een ongeïnformeerd consumentbeeld. Misschien is het dan ook wenselijk om de bekende nationale paden te verlaten en te streven naar een Europese ‘schrapping’? Op vele aspecten van die remedie werd door het Hof al ingegaan. Een aantal belangrijke vraagstukken blijven niettemin onbeantwoord, de rol van het nationaal suppletief recht voorop. Bedingen in consumentenovereenkomsten moeten voorts duidelijk en begrijpelijk zijn opgesteld en bij twijfel prevaleert de voor de consument meest gunstige interpretatie. De Europese draagwijdte van de transparantievoorwaarde was lange tijd in volstrekte duisternis gehuld. Een aantal verrassende uitspraken van het Hof van Justitie lijken evenwel koers te hebben gezet naar een erg brede invulling. Bedingen moeten in elk geval zo duidelijk zijn opgesteld, dat ‘de gemiddelde consument’ de economische gevolgen ervan kan inzien en met meer kennis van zaken kan beslissen of hij al dan niet wenst te contracteren. Veel onzekerheid over de vereiste transparantie blijft evenwel bestaan. Zo is het nog onduidelijk hoe een gebrek aan duidelijkheid moet worden gesanctioneerd, al wordt er geargumenteerd dat een afwezigheid van transparantie een beding ipso facto onrechtmatig kan maken. beginsel van de interpretatie consumptori plurimum favorens lijkt tot slot een weinig benutte ‘remedie’ sensu lato uit het leerstuk van de onrechtmatige bedingen. In tegenstelling tot de individueel-curatieve gerechtelijke sanctie (nietigheid), dient de interpretatieregel geen functioneel doel. Het is dan ook maar de vraag in welke mate de Europese rechtspraak over de eerste sanctie naar analogie kan worden toegepast. Over de vraag voor wélke consument de lezing het meest gunstig moet zijn, lijkt het antwoord te vinden in de concrete consument-procespartij, nadat die door de rechter grondig werd geïnformeerd over zijn rechtspositie.
- La nulidad y ‘la interpretación más favorable’: los recursos legales para los supuestos de cláusulas abusivas en contratos de consumidores a la luz de la jurisprudencia del tribunal de justicia. El dogma de las cláusulas abusivas (o leoninas) contiene dos recursos legales compensatorios a los cuales el consumidor puede remitirse individualmente para impugnar una cláusula abusiva en un contrato con una empresa. Por una parte, se trata de la acción judicial individual sensu stricto la nulidad, en Bélgica. Por otra parte, existe la regla que dispone que, en caso de duda sobre el sentido de una cláusula en un contrato de consumidores, hay que aplicar la interpretación más favorable para el consumidor. La introducción de la acción judicial individual ha tenido un enorme impacto en el orden jurídico belga. Aunque las disposiciones de transposición hablan de la nulidad, ahora parece admitirse generalmente que la sanción comunitaria no se deja clasificar en una de las categorías nacionales clásicas. Esto es lo que resulta de la gran cantidad de jurisprudencia del Tribunal de Justicia. Este Tribunal delimita la sanción con una precisión cada vez mayor. El Tribunal parece atribuir a la sanción cierto objetivo functional y social, cierto efecto disuasorio. Por eso, parece partir de la idea del consumidor desinformado. Por consiguiente, quizás sea deseable abandonar las vías nacionales ya conocidas y focalizar la atención sobre la ‘extirpación’ europea. El Tribunal de Justicia ya ha accedido a muchos aspectos de ese recurso legal. Sin embargo, quedan sin respuesta algunas cuestiones importantes, en primer lugar el papel del derecho supletorio nacional. Además, las cláusulas en contratos de consumidores tienen que ser redactadas de forma clara y comprensible y, en caso de duda, prevalece la interpretación más favorable para el consumidor. Durante mucho tiempo, el alcance europeo de la condición de transparencia había estado en la penumbra total. Sin embargo, algunas sentencias sorprendentes del Tribunal de Justicia parecen ir en la dirección de una interpretación muy permisiva. Sea como fuere, actualmente las cláusulas tienen que estar formuladas de una manera tan clara que ‘el consumidor medio’ pueda comprender sus consecuencias económicas y pueda decidir con mayor conocimiento de causa si desea contratar o no. Pero sigue existiendo una gran incertidumbre en cuanto a la transparencia requerida. Así, por ejemplo, aún no queda claro en qué forma habrá que sancionar una falta de claridad, aunque se argumente que una falta de transparencia ipso facto puede hacer abusiva una cláusula. Por último, el principio de la interpretación consumptori plurimum favorens parece ser un ‘recurso legal’ (sensu lato) poco utilizado procedente del dogma de las cláusulas abusivas. Contrariamente a la sanción judicial individual-compensatoria (la nulidad), la regla de interpretación carece de objetivo funcional. Por consiguiente, la cuestión que surge es saber en qué medida la jurisprudencia europea sobre la primera sanción puede aplicarse por analogía. En cuanto a la cuestión de saber a qué consumidor tiene que favorecer más la interpretación, la respuesta parece encontrarse en la situación concreta del consumidor como parte litigante, después de haber sido informado exhaustivamente por el juez acerca de su posición jurídica.
- Nichtigkeit und ‘günstigste Auslegung’: die Remedien bei missbräuchliche Klauseln in Verbraucherverträgen im licht der Rechtsprechung des Gerichtshofs. Die Theorie in Bezug auf missbräuchliche Klauseln gibt zwei kurative Mittel, worauf der Verbraucher sich individuell berufen kann, um sich einer missbräuchlichen Klausel in einem Vertrag mit einem Unternehmen zu entziehen. Auf der einen Seite betrifft es die individuelle, rechtliche Sanktion sensu stricto (die Nichtigkeit in Belgien). Auf der anderen Seite gibt es die Regel, die vorschreibt, dass bei Zweifeln über die Bedeutung einer Klausel in einem Verbrauchervertrag die für den Verbraucher günstigste Auslegung gilt. Die Introduktion einer individuellen, rechtlichen Sanktion hat sehr große Auswirkungen gehabt auf die belgische Rechtsordnung. Obwohl die Umsetzungsregeln von Nichtigkeit sprechen, scheint es jetzt allgemein akzeptiert zu werden, dass die gemeinschaftliche Sanktion sich nicht einteilen lässt in die klassischen, nationalen Kategorien. Dies ergibt sich aus der Unmenge Rechtsprechungen von dem Gerichtshof. So wird die Sanktion mit einer stets zunehmenden Präzision umschrieben. Der Gerichtshof scheint der Sanktion nämlich einen bestimmten funktionellen und gesellschaftlichen Zweck, einen Abschreckungseffekt bei zu messen. Hierbei scheint er von einem nicht informierten Verbraucherbild aus zu gehen. Vielleicht ist es auch wünschenswert, die bekannten nationalen Wege zu verlassen und sich um eine europäische ‘Tilgung’ zu bemühen? Auf viele Aspekte dieses Mittel ist der Gerichtshof schon eingegangen. Eine Anzahl essentieller Fragen bleibt jedoch unbeantwortet, voran die Rolle des nationalen gemeinen Rechts. Klauseln in Verbraucherverträgen müssen auβerdem klar und verständlich abgefasst werden, und bei Zweifeln prävaliert die für den Verbraucher günstigste Auslegung. Die europäische Tragweite des Transparenzerfordernisses war für lange Zeit vollkommen in Dunkelheit gehüllt. Einige überraschende Urteile des Gerichtshofes scheinen jedoch eine sehr breite Auslegung an zu streben. Die Klauseln müssen auf jeden Fall so transparent aufgestellt sein, dass ‘der durchschnittliche Verbraucher’ die wirtschaftlichen Folgen davon begreifen und mit mehr Fachkenntnis beurteilen kann, ob er den Vertrag abschlieβen möchte oder nicht. Jedoch bleibt über die erforderte Transparenz noch viel Undeutlichkeit bestehen. So ist es noch unklar, wie ein Mangel an Deutlichkeit sanktioniert werden muss, auch wenn argumentiert wird, dass die Abwesenheit von Transparenz eine Klausel ipso facto missbräuchlich machen kann. Der Grundsatz der Auslegung consumptori plurimum favorens scheint schlieβlich ein selten genutztes ‘Mittel’ sensu lato aus dem Kapitel der missbräuchlichen Klauseln zu sein. Im Gegensatz zu der individuell kurativen gerichtlichen Sanktion (die Nichtigkeit) hat diese Auslegungsregel keinen funktionellen Zweck. Es stellt sich dann auch die Frage, wie die europäische Rechtsprechung in Bezug auf die erstgenannte Sanktion analog angewandt werden kann. Auf die Frage, für welchen Verbraucher die Auslegung am günstigsten sein sollte, scheint die Antwort gefunden zu werden in der konkreten Verbraucher-Prozesspartei, nachdem diese vom Richter gründlich informiert worden ist über ihre Rechtsposition.
- Nullity And The ‘Most Favourable Interpretation’: The Remedies For Unfair Terms In Consumer Contracts In The Light Of The Court Of Justice Case Law. The law on unfair terms provides two individual and curative remedies on which the consumer can rely in order to extricate him/herself from unfair terms in contracts with a business undertaking. On the one hand, there is the individual, court-imposed sanction in the strict sense, i.e. nullity/voidance (in Belgium); on the other hand, there is the rule which stipulates that, where there is doubt about the meaning of a term in a consumer contract, the interpretation most favourable to the consumer shall prevail. The introduction of the individual, court-imposed sanction has produced a major impact on the Belgian legal order. Although the implementing provisions make reference to nullity (voidance), there currently appears to be general acceptance that the EU law-based sanction cannot simply be classified under the traditional, national categories. This is a consequence of the sizeable amount of case law produced by the Court of Justice on this subject. The Court is defining the scope and substance of this sanction with increasing levels of precision. It would appear that this sanction is being attributed a certain functional and social side aim, a dissuasive effect. In pursuing that effect, the Court seemingly uses the image of an uninformed consumer as a benchmark. Therefore perhaps it is desirable to abandon the national approaches and to work towards a unitory EU sanction (‘erasure’) for unfair terms? Many aspects of this remedy have already been examined by the Court. However, a number of significant issues remain unsolved, including first and foremost the role of the domestic law that applies between parties where no other arrangements have been concluded. In addition, the terms contained in consumer contracts must be drafted in plain, intelligible language, and where any doubt arises as to their meaning, the interpretation which is the most favourable to the consumer should prevail. For many years, the European dimension of the transparency requirement was mired in total obscurity. However, a number of surprising Court of Justice judgments now seem to indicate a trend towards an extremely broad interpretation. At all events, contract terms should be drafted transparently, in such a way as to enable ‘the average consumer’ to foresee the economic consequences which derive from them, and thus to have more information at his/her disposal in order to decide whether he/ she wishes to be bound by the contract. In spite of this, there remains a great deal of uncertainty on the subject. Thus, for example, it remains unclear how a lack of transparency in the contract should be sanctioned – even though it has been argued that a deficiency in transparency should automatically be regarded as being unfair. Finally, the interpretatio consumptori plurimum favorens principle appears to be a rarely used ‘remedy’ (intended in a broad sense) that may apply to unfair contract terms. Unlike the individual, curative court-imposed sanction, i.e. nullity/voidance, this interpretation rule has no functional aim. It therefore remains to be seen to what extent the European case law on the former sanction will be applicable by analogy. As regards the question as to which consumer is to be seen as the benchmark for the most favourable interpretation, it would appear that this should be the concrete consumer who is actually a party to the dispute, having been thoroughly informed by the court as to his/her legal position.
- La nullité et l’interprétation “la plus favorable” : les remèdes contre les clauses abusives dans les contrats avec les consommateurs à la lumière de la jurisprudence de la cour de justice. La doctrine des clauses abusives comporte deux remèdes curatifs à la disposition du consommateur individuel pour écarter une clause abusive dans un contrat avec une entreprise. Il s’agit, d’une part, de la sanction individuelle judiciaire sensu stricto (c’est-à-dire, notre nullité); il y a, d’autre part, la règle prescrivant que, en cas de doute sur le sens d’une clause dans un contrat conclu avec un consommateur, il faut adopter l’interprétation la plus favorable au consommateur. L’introduction de la sanction individuelle judiciaire a très nettement impacté l’ordre juridique belge. Bien que les dispositions en matière de transposition fassent état de la nullité, il semble à présent communément admis que la sanction communautaire ne retrouve guère dans nos cloisonnements nationaux classiques. Cette constatation s’impose au départ de l’abondante jurisprudence de la Cour de Justice. Celle-ci définit cette sanction de façon de plus en plus précise et semble lui accorder une certaine dimension fonctionnelle et sociale, un effet dissuasif. A cet égard, elle semble partir de la perception d’un consommateur non informé. Peut-être convient-il dès lors de s’écarter des sentiers battus nationaux pour leur préférer une “éradication” européenne ? La Cour a déjà abordé maints aspects de ce remède. De très nombreuses questions demeurent cependant encore sans réponse, à commencer par le rôle du droit supplétif national. Par ailleurs, les clauses des contrats conclus avec des consommateurs doivent être rédigées de manière claire et compréhensible et, en cas de doute, prévaut l’interprétation la plus favorable au consommateur. La portée européenne de la condition de transparence est longtemps demeurée des plus obscures. Un certain nombre de décisions surprenantes de la Cour semblent cependant s’être orientées vers une interprétation des plus larges. Les clauses doivent en tout cas être rédigées de façon assez claire pour que le “consommateur moyen” puisse en mesurer les conséquences économiques et décider en meilleure connaissance de cause s’il souhaite se lier contractuellement. Une grand incertitude n’en demeure pas moins sur la transparence requise. Ainsi, des doutes subsistent encore sur la façon dont doit être sanctionné un manque de clarté, même si d’aucuns argumentent qu’une absence de transparence peut ipso facto rendre une clause abusive. En dernier lieu, le principe de l’interprétation consumptori plurimum favorens s’avère un ‘remède’ sensu lato peu utilisé dans la domaine des clauses abusives. Contrairement à la sanction judiciaire individuelle curative (la nullité), la règle de l’interprétation ne contribue pas à réaliser un objectif fonctionnel. Demeure dès lors encore la question de savoir dans quelle mesure la jurisprudence européenne sur cette première sanction peut trouver une application par analogie. La question de savoir pour quel consommateur l’interprétation doit être la plus favorable, semble avoir trouvé sa réponse dans le consommateur concret qui est partie au procès, après que le juge l’aura très nettement informé sur sa position en droit.
- Keywords
- nulity, voidness, Caixabank, Kasler, Océano Grupo, Richtlijn 93/13, Europese Unie, EU, Hof van Justitie, HvJ, CJEU, consumentenovereenkomst, consumentencontract, clausule, beding, onrechtmatig, oneerlijke bedingen, onrechtmatige bedingen, remedies, favorens, plurimum, consumptori, meest gunstige, interpretatio, consumentenrecht, consumentenbescherming, economisch recht, consument, nietigheid, interpretatie, consumer protection, most favourable, interpretation, remedies, legal remedies, unfair terms, clauses, clause, term, T&C, terms and conditions, Directive 93/13, European Union, interpretation, consumer, consumer law, economic law
Downloads
-
(...).pdf
- full text
- |
- UGent only
- |
- |
- 9.33 MB
Citation
Please use this url to cite or link to this publication: http://hdl.handle.net/1854/LU-8131260
- MLA
- Geiregat, Simon. “Nietigheid En ‘Meest Gunstige Interpretatie’: De Remedies Bij Onrechtmatige Bedingen in Consumentenovereenkomsten in Het Licht van de Rechtspraak van Het Hof van Justitie.” TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT, vol. 53, no. 1, Kluwer, 2016, pp. 97–177.
- APA
- Geiregat, S. (2016). Nietigheid en “meest gunstige interpretatie”: de remedies bij onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie. TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT, 53(1), 97–177.
- Chicago author-date
- Geiregat, Simon. 2016. “Nietigheid En ‘Meest Gunstige Interpretatie’: De Remedies Bij Onrechtmatige Bedingen in Consumentenovereenkomsten in Het Licht van de Rechtspraak van Het Hof van Justitie.” TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT 53 (1): 97–177.
- Chicago author-date (all authors)
- Geiregat, Simon. 2016. “Nietigheid En ‘Meest Gunstige Interpretatie’: De Remedies Bij Onrechtmatige Bedingen in Consumentenovereenkomsten in Het Licht van de Rechtspraak van Het Hof van Justitie.” TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT 53 (1): 97–177.
- Vancouver
- 1.Geiregat S. Nietigheid en “meest gunstige interpretatie”: de remedies bij onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie. TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT. 2016;53(1):97–177.
- IEEE
- [1]S. Geiregat, “Nietigheid en ‘meest gunstige interpretatie’: de remedies bij onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie,” TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT, vol. 53, no. 1, pp. 97–177, 2016.
@article{8131260,
abstract = {{Onrechtmatige bedingen in overeenkomsten met consumenten zijn nietig. Bij twijfel over een onduidelijk beding, prevaleert de interpretatie die het meest gunstig is voor de consument. Deze individuele ‘remedies’ voor consumenten lijken op het eerste zicht erg eenvoudig, maar het tegendeel is waar. Door hun Europese oorsprong moet immers rekening worden gehouden met de wildgroei aan rechtspraak van het Hof van Justitie. Deze bijdrage probeert de fragmentarisch beslechte vraagstukken over de remedies systematisch weer te geven en te becommentariëren. Bovenal moet worden vastgesteld dat onze klassieke nietigheid niet is aangepast om de nagestreefde maatschappelijk-preventieve doelstellingen uit het leerstuk na te streven.
--
Het leerstuk van de onrechtmatige (of oneerlijke) bedingen bevat twee curatieve remedies waarop een consument zich individueel kan beroepen om zich van een onrechtmatig beding in een overeenkomst met een onderneming te ontdoen. Het betreft enerzijds de individuele, gerechtelijke sanctie sensu stricto (onze nietigheid). Anderzijds is er de regel die voorschrijft dat bij twijfel over de betekenis van een beding in een consumentenovereenkomst, de voor de consument meest gunstige interpretatie moet worden gevolgd.
De introductie van de individuele, gerechtelijke sanctie heeft een zeer grote impact gehad op de Belgische rechtsorde. Hoewel de omzettingsbepalingen gewagen van de nietigheid, lijkt nu gemeenzaam te worden aanvaard dat de communautaire sanctie zich niet laat indelen in de klassieke, nationale hokjes. Dit volgt uit de grote hoeveelheid rechtspraak van het Hof van Justitie. Dat omschrijft die sanctie met steeds toenemende precisie. Het Hof lijkt de sanctie met name een zeker functioneel, maatschappelijk ontradingseffect toe te meten. Daarbij lijkt het uit te gaan van een ongeïnformeerd consumentbeeld. Misschien is het dan ook wenselijk om de bekende nationale paden te verlaten en te streven naar een Europese ‘schrapping’? Op vele aspecten van die remedie werd door het Hof al ingegaan. Een aantal belangrijke vraagstukken blijven niettemin onbeantwoord, de rol van het nationaal suppletief recht voorop.
Bedingen in consumentenovereenkomsten moeten voorts duidelijk en begrijpelijk zijn opgesteld en bij twijfel prevaleert de voor de consument meest gunstige interpretatie. De Europese draagwijdte van de transparantievoorwaarde was lange tijd in volstrekte duisternis gehuld. Een aantal verrassende uitspraken van het Hof van Justitie lijken evenwel koers te hebben gezet naar een erg brede invulling. Bedingen moeten in elk geval zo duidelijk zijn opgesteld, dat ‘de gemiddelde consument’ de economische gevolgen ervan kan inzien en met meer kennis van zaken kan beslissen of hij al dan niet wenst te contracteren. Veel onzekerheid over de vereiste transparantie blijft evenwel bestaan. Zo is het nog onduidelijk hoe een gebrek aan duidelijkheid moet worden gesanctioneerd, al wordt er geargumenteerd dat een afwezigheid van transparantie een beding ipso facto onrechtmatig kan maken.
beginsel van de interpretatie consumptori plurimum favorens lijkt tot slot een weinig benutte ‘remedie’ sensu lato uit het leerstuk van de onrechtmatige bedingen. In tegenstelling tot de individueel-curatieve gerechtelijke sanctie (nietigheid), dient de interpretatieregel geen functioneel doel. Het is dan ook maar de vraag in welke mate de Europese rechtspraak over de eerste sanctie naar analogie kan worden toegepast. Over de vraag voor wélke consument de lezing het meest gunstig moet zijn, lijkt het antwoord te vinden in de concrete consument-procespartij, nadat die door de rechter grondig werd geïnformeerd over zijn rechtspositie.}},
author = {{Geiregat, Simon}},
issn = {{0082-4313}},
journal = {{TIJDSCHRIFT VOOR PRIVAATRECHT}},
keywords = {{nulity,voidness,Caixabank,Kasler,Océano Grupo,Richtlijn 93/13,Europese Unie,EU,Hof van Justitie,HvJ,CJEU,consumentenovereenkomst,consumentencontract,clausule,beding,onrechtmatig,oneerlijke bedingen,onrechtmatige bedingen,remedies,favorens,plurimum,consumptori,meest gunstige,interpretatio,consumentenrecht,consumentenbescherming,economisch recht,consument,nietigheid,interpretatie,consumer protection,most favourable,interpretation,remedies,legal remedies,unfair terms,clauses,clause,term,T&C,terms and conditions,Directive 93/13,European Union,interpretation,consumer,consumer law,economic law}},
language = {{dut}},
number = {{1}},
pages = {{97--177}},
publisher = {{Kluwer}},
title = {{Nietigheid en ‘meest gunstige interpretatie’: de remedies bij onrechtmatige bedingen in consumentenovereenkomsten in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie}},
volume = {{53}},
year = {{2016}},
}